Uzmanlardan uyarı! Müsilaj, balıkları ne kadar etkiledi?

Müsilajın Marmara Denizi’ndeki balıklara ve halk sıhhatine tesiri, TÜBİTAK projesi kapsamında İÜ Su Bilimleri Fakültesinden bir takım ile çeşitli firma ve kuruluşların iş birliğiyle araştırılıyor.

İstanbul Üniversitesi (İÜ) Su Bilimleri Fakültesi Balıkçılık ve Su Eserleri Sürece Teknolojisi Kısmı Besin Güvenliği Ana Bilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Nuray Erkan ve takımı, yürüttükleri TÜBİTAK projesi kapsamında müsilajın Marmara Denizi’ndeki su eserlerinin insan sıhhatine tesirlerini araştırıyor. Yaklaşık 9 ay sürecek araştırmanın birinci datalarına nazaran, patojen bakteri çeşitliliğin arttığı, başta et randımanı ve besin kompozisyonun zayıfladığı belirlendi.

Projenin ayrıntılarına ve bu vakte kadar yaptıkları incelemelerde elde ettikleri bulgulara ait AA muhabirine bilgi veren Prof. Dr. Nuray Erkan, müsilaj ile “Denizden çıkan balık yenir mi?”, “Bir hastalık yapan etken var mı?” niyetiyle halkta bir tedirginlik oluştuğunu belirtti.

Denizdeki balıkta, halkın sıhhatini tehdit edecek ögeleri mikrobiyal ve kimyasal tehlikeler olarak sıralayan Prof. Dr. Erkan, mevzuyu bu proje özelinde değil, müsilaj öncesinde de incelediklerini, münasebetiyle bir kıyasın mümkün olduğunu aktardı.

Müsilajın geniş yayılımının, denizdeki su kolonunu oksijensiz bırakarak buradaki canlıların vefatına sebep olduğunu lisana getiren Erkan, şu bilgileri verdi:

“Müsilajın ortaya çıkmasındaki ana etken olan ağır kirlilikten ötürü bu su içindeki canlılarda kirliliğin birikimi kelam konusu. Tüm bunlara biz mikrobiyal ve kimyasal tehlikeler diyoruz. Tehlike risk boyutunda sıhhati tehdit eder bir öge haline gelmiş mi gelmemiş mi? Bu manada projemizde besin güvenliğinde kriter olan tüm patojenlere bakıyoruz. Karides, midye, hamsi, istavrit, lisan balığını Bakanlığın Marmara Denizi’nde avcılığına müsaade verdiği bölgelerden alarak, bu balıklarda mikrobiyal ve kimyasal limitler aşılmış mı, bunların dışında halk sıhhatini tehlikeye sokacak farklı bir şey var mı, 9 ay boyunca inceleyeceğiz.”

Proje kapsamındaki kimyasal tahlil sonuçlarının şimdi çıkmadığını tabir eden Erkan, “Fakat burada da beklentimiz çok farklı tarafta değil. Marmara Denizi bir günde kirlenmedi, kirlenmeye devam ediyor. Birtakım tehlikeler besinin her tipinde vardır. Bu tehlikenin risk boyutuna gelmemesi lazım.” dedi.

“BALIK TÜKETİMİ 9-10 KİLOGRAMDAN 5-6 KİLOGRAMA DÜŞTÜ”

Su eserlerinin çok bedelli bir besin unsuru olduğunu fakat balık kültürü gereğince oturmadığı için son 10-15 senede kişi başına balık tüketimi 9-10 kilogramken, son periyotta 5-6 kilograma düştüğünü aktaran Prof. Dr. Erkan, “Son 10 yılda daima müsilaj mı görülüyordu? Beşerler, balık tüketimine karşı ön yargılı olmamalı. Yeryüzünde anne sütüne eş kıymet tek besin unsuru su eserleridir. Bedenimizin yapamadığı, kesinlikle besinler yoluyla dışardan almak zorunda olduğu kıymetli besin öğelerini kıymetli oranda içeren tek besin unsurudur. Balık ve balık eserleri omega-3, vitamin ve mineraller bakımından çok kıymetli.” diye konuştu.

Midyelerin suyu filtre ederek beslenen stabil canlılar olduğunu tabir eden Erkan, şunları anlattı:

“Suyun içinde rastgele bir mikrobiyolojik yahut kimyasal kirlilik varsa, bedenine hapsediyor. Bu manada başkalarına nazaran bir tık daha bilhassa riskli tüketici kümesi için tehlike arz ediyor. Midyeler hasat bittikten sonra depurasyon dediğimiz etaba alınıyor. Depurasyon var olan bilhassa mikrobiyal kirliliğin temizlenmesi kademesinde hayli tesirli bir süreç. Bu etap artık daha çok ehemmiyet kazandı. Karides de tıpkı halde. Taban canlısı olduğu için oradan oraya kaçma özgürlüğüne sahip değil. Doğal olarak o su kolonu içinde tabanda var olan müsilaj, var olan tüm kirliliği hatta ölen canlıların çürümüş yapılarını da karides ve lisan, mezgit balığı üzere canlılar üzerine taşıdı. Yeterli bir temizleme ve pişirmeyle birlikte karideste oluşan mikrobiyal manadaki tehlikenin sonlarını aşağı çekmiş oluyoruz.”

“HAMSİ VE İSTAVRİTTE RANDIMAN BİRAZ DÜŞTÜ”

Hamsi, istavrit üzere dolaşan balıkların müsilajdan biraz daha az etkilendiğini anlatan Prof. Dr. Nuray Erkan, şöyle devam etti:

“Bunlar bizim çok pahalı, yağlı balıklarımız. Somona eş bedel balıklar zira beyin gelişimi, kalp damar hastalıklarının önlenmesinde, bağışıklığın kuvvetlendirilmesinde tesirli olan omega-3 yağ asitleri bakımından çok zenginler. Geçmiş bilgiler ile karşılaştırdığımızda bilhassa hamsi ve istavritte et randımanının düştüğünü görüyoruz. Zira bu gözle görülür müsilajı salgılayan birincil üretici dediğimiz fitoplanktonlar evsel ve endüstriyel kirlilik nedeniyle o kadar çok çoğaldı ve üzerine bu fitoplankton patlaması oldu ki fitoplanktondan sonra bu balıkları bedelli kılan ikincil üretim faktörleri azaldı. Doğal olarak balık gereğince beslenemedi. Bizim için bedelli olan besin içerikleri oluşamadı. Özelikle bu pahalı pelajik balıkların ergin safhasında besin kaynağı olan ve erken larva devrinde onların temel besin kaynağını oluşturan bu ikincil üretim faktörleri zooplanktonlar müsilajdan olumsuz etkilendi, zincir formunda bu son eser olan hamsiye, istavrite yetersiz büyüme, düşük et randımanı, zayıf besin içeriği olarak yansımış görünüyor. Müsilaj olayı başta ticari kıymete sahip pelajik balıklar olmak üzere birçok canlıyı olumsuz etkilenmiştir.

İkinci olumsuz faktör bu balıklarda bir kirlilik var mı? Deniz içinde, tabanında doğal olarak var olan patojenler, müsilajın o yapışkan tesiriyle deniz içinde geniş bir yayılım alanı bulduğu üzere balığın solungaçlarına ve derisine daha ağır bir halde yapışmış durumda. Ne yapıyorsunuz siz bu balığı, solungaçları ayıklıyorsunuz, iç organlarını çıkartıyorsunuz ve yıkayıp, pişiriyorsunuz. Doğal olarak mikrobiyal riskin büyük bir kısmını azaltmış oluyorsunuz.”

“Balıklarda kimyasal manada kirlilik olabilir mi?”, “Marmara Denizi kirleniyor ağır metal tehlikesi kelam konusu olabilir mi?” konusunun da geçmişten bugüne var olan bir husus olduğunu söz eden Prof. Dr. Erkan, kelamlarını şöyle tamamladı:

“Ağır metal önemli bir tehlikedir, sanayi atıklarının denetimsizce bırakıldığı akuatik ekosistemden çıkan her besin unsuru için bu tehlike vardır. Risk boyutuna ne vakit gelir? Ağır metal besin zinciri içinde katlanarak artan bir parametredir. Hayat ömrü kısa olan hamsi, istavrit üzere balıklar taban balıklarına nazaran ve hayat ömrü uzun olan ton balığı üzere balıklara nazaran daha düşük risk içermektedir. Haftada 2-3 kez hamsi ve istavrit yemekte hiçbir sakınca yokken, lisan balığı, mezgit, karides, barbun üzere taban canlılarını ve bilhassa tabiattan gelen midyenin hassas tüketici kümesi olan gebeler, çocuklar, yaşlılar, belirli bir bağışıklık sistemi rahatsızlığı olanların iki haftada bir porsiyon tüketimi daha uygundur.”